Pani Enka Pani Enka
12826
BLOG

Haiku klasyczne, haiku nowoczesne i haiku senryu - rozróżnienie

Pani Enka Pani Enka Kultura Obserwuj notkę 27

O poezji haiku pisałam już wielokrotnie. Jednak dzisiaj chciałabym mimo wszystko dodać jeszcze kilka uszczegółowiających informacji, szczególnie na temat haiku senryu(jap. 川 柳).

Haiku ogólnie, to najmniejszy z możliwych utwór poetycki, z którego nie można już utworzyć mniejszego. Jest to taki mikroświat w soczewce  składający się  najwyżej z  17 sylab rozpisanych na wersy 5-7-5. Oryginalnie, po japońsku, haiku stanowi tylko jedną linijkę, bez wersów, ale już w innych językach niż japoński, wersy są trzy.  Zdaniem wybitnych znawców, w haiku może  się  znaleźć ewentualnie mniej sylab niż 17. ale nigdy więcej(takie haiku ze zmniejszoną i niestandardową liczbą sylab w poszczególnych wersach, tworzył/przekładał na przykład Czesław Miłosz).

Haiku klasyczne

W haiku klasycznym występuje wiele  wyraźnych ograniczeń. Ograniczenia te nie są jednak celem samym w sobie, lecz środkiem, który spełnia zasady tej konkretnej poezji.

Jednym z ograniczeń są, jak wspomniano wyżej, minimalne rozmiary haiku 5-7-5. Haiku może tworzyć  najwyżej dwa obrazy. Utwór, który posiada trzy obrazy nie jest już haiku. Poza tym haiku może opisywać w czasie tylko krótki, aktualny moment, jak błysk flesza, fotografia. Każdy wiersz jest obrazkiem , który ukazuje stan jakiegoś wycinka świata w sposób najpełniejszy i zarazem najkrótszy oraz oddaje jego barwę, muzykę, zapach i całą otaczającą go atmosferę. Haiku klasyczne ukazuje, że człowiek jest cząstką Natury,  ale w tym sensie rozumiana Natura może być odczuwana tylko przez ludzi, którzy mają z nią bardzo bliski kontakt. Taki kontakt mieli pionierzy haiku, wielcy poeci-podróżnicy, na przykład  Bason, Buson czy Issa. To oni stworzyli wszystkie ograniczenia i reguły haiku, spośród których istotne są te wyżej przeze mnie wymienione jak również pory roku akcentujące, że człowiek jest cząstką Natury.

Twórczość ta wymaga, żeby chociaż na czas tworzenia wiersza przesiąknąć  filozofią poezji. Wymaga ona od autora specyficznej osobowości. Po prostu autorowi nie wolno istnieć na czas tworzenia utworu.

Klasyczne haiku posiada również specyficzną atmosferę. To atmosfera melancholii, zatroskania , sentymentu oraz jakiejś irracjonalnej nostalgii.

Przykłady, haiku klasycznego 5-7-5:

Haiku klasyczne, haiku nowoczesne i haiku senryu - rozróżnienie

Ikk no gan ya hayama ni tsuki o in su

 

Sznur dzikich gęsi

a księżyc nad wierchami

jak sygnatura

(5-7-5)

(Buson -1775)

 

Haiku klasyczne, haiku nowoczesne i haiku senryu - rozróżnienie

 

Aki mohaya sono higurashi no inochi ka na

 

Nadeszła jesień

czy to wszystko jest życiem

małej cykady...

(5-7-5)

(Buson -1755)

 

Haiku klasyczne, haiku nowoczesne i haiku senryu - rozróżnienie

 

Ochiau te oto naku nareru shimizu ka na

 

Łączy strumienie                    

dalej już wodą cichą

źródło czyste

(5-7-4)

(Buson -1774)

 

Haiku klasyczne, haiku nowoczesne i haiku senryu - rozróżnienie

 

Shufu ya shushi ni shi utau gyosha shosha

 

Tam wiatr jesienny

przy wódce wiersze mruczą

rybak i drwal

(5-7-4)

(Buson -1784)

 

Haiku klasyczne, haiku nowoczesne i haiku senryu - rozróżnienie

 

Yanagi chiri shimizu kareishi tokorodoko

 

Wierzba płacząca

zrzuca liście – w strumieniu

suche kamienie

(5-7-5)

(Buson -1784)

Haiku klasyczne, haiku nowoczesne i haiku senryu - rozróżnienie

Zauważmy, że w japońskim oryginale zawsze jest  17 sylab. Natomiast w polskim przekładzie – nie zawsze.  A przecież tłumacz mógł  w haiku:

„Łączy strumienie                    

dalej już wodą cichą

źródło czyste”

zamiast „źródło czyste”, użyć  na przykład zwrotu „źródło bez skazy”. Wtedy byłoby to całkowicie zgodne z regułami  klasycznego haiku.

W przekładach angielskich i niemieckich tłumacze starają się być wierni oryginałowi, choć zgodnie z intencją klasyków, sylab może być mniej niż 17, byle nie więcej.

Nowoczesne haiku

Nowoczesne haiku nie jest przeciwstawieniem haiku klasycznego. Jest tylko uwspółcześnieniem, unowocześnieniem słownictwa, stosowaniem wyszukanych często nawet sztucznych, symulowanych zwrotów, innego, czasem nienaturalnego  punktu widzenia/postrzegania zjawisk. We współczesnym haiku autorzy często w ogóle nie odnoszą  się do przyrody, co było u klasyków oczywiste. A ze spraw formalnych,  co przykre – prawie programowo nie stosują się do klasycznych reguł 5-7-5.

Poniżej nowoczesne haiku George Swede, Kanadyjczyka, rocznik 1941, psychologa i poety,  w tłumaczeniu Czesława Miłosza.

Haiku klasyczne, haiku nowoczesne i haiku senryu - rozróżnienie

 

Noc zaczyna się zbierać między jej piersiami

(13)

Haiku klasyczne, haiku nowoczesne i haiku senryu - rozróżnienie

Jeden guzik nie dopięty

W bluzce sprzedawczyni -

Pozwalam się oszukać przy wydawaniu reszty

(8-6-14)

Haiku klasyczne, haiku nowoczesne i haiku senryu - rozróżnienie

Na końcu mnie zatemperowany ołówek

(13)

Haiku klasyczne, haiku nowoczesne i haiku senryu - rozróżnienie

Powoli, z dnia na dzień,

nawleczone razem -

 rzeczy z przeszłości

(6-6-5)

Haiku klasyczne, haiku nowoczesne i haiku senryu - rozróżnienie

Bez komentarza...

Czym różni się senryu od haiku?

Haiku klasyczne odnosi się do natury i relacji wszelkich stworzeń, łącznie z człowiekiem,  do Natury.

Natomiast senryu (jap. 川 柳), to krótki wiersz w formie haiku, który odnosi się do osobistych, często negatywnych emocji i charakteryzuje się równie często negatywnym, przykrym rodzajem humoru. Nazwa senryu powstała od nazwiska  Karai Senryu(1718-90), później nazywającego się Karai Hachiemon (jap.柄井 八右衛門), osiemnastowiecznego poety japońskiego, który jako wieloletni juror w konkursach poezji komicznej  maekuzuke, publikował  zbiory „dzieł własnych” uczestników konkursu.  Charakterystyczne dla tych zbiorów wierszy było to, że autorzy byli  podobnie jak uczestnicy dzisiejszych konkursów,  amatorami, a ich publikacje anonimowe. Oryginalnymi tematami  maekuzuke było  życie w codziennych sytuacjach ze wszystkimi  pruderyjnie ukrywanymi niuansami widziane w krzywym zwierciadle.  Były to wiersze nie tylko dowcipne, komiczne,  żartobliwe czy swawolne, ale powoli krystalizowały się na utwory rubaszne, wulgarne a nawet pornograficzne. Termin senryu utrwalił się z czasem,  a stał się samodzielną formą poetycką po śmierci Karai Senryu.

Trzeźwy realizm, obserwacja i intuicyjne wejrzenie w ludzkie słabostki  pozostały cechami tego satyrycznego gatunku do dzisiaj. Dlatego Karai Hachiemon otrzymał miano poety senryu a tego typu utwory po prostu haiku senryu.

Senryu jest po prostu związane z naturą ludzką i jest satyrycznym humorem (drwi z rzeczy).

Istnieje wciąż debata nad tym, co jest lub nie jest senryu. Wielu poetów tworzy po prostu haiku, nie wiedząc, że to senryu.

Według znawców, to wszystko, co dotyczy przyrody,  natury – to jest haiku a cała ludzka natura to senryu.

W senryu prawie zawsze występuje humor. Przynajmniej rubaszny. Czasem w formie  fraszki czy kupletu.  Często negatywny, choć niekoniecznie. Mogą też w nim występować sprośne, zabawne,  szydercze, ironiczne, sarkastyczne czy niecenzuralne słowa czy zwroty. W klasycznym haiku też zdarza się humor (ale nie musi). Jest to jednak  zawsze humor dobroduszny, łagodny, przyjazny, serdeczny, życzliwy czy dobrotliwy. Bez wulgaryzmów. Po prostu  ludzki, w sensie pozytywnym, charakterystyczny nawet wtedy,  gdy występuje pod postacią ironii czy autoironii. Takim mistrzem autoironii był na przykład klasyk Issa.  W związku z tym, że humor w senryu jest negatywny, często wulgarny, uważa się ten typ haiku za poezję niższego, gorszego  lotu niż haiku klasyczne czy nawet nowoczesne.

Haiku klasyczne, haiku nowoczesne i haiku senryu - rozróżnienie

W bramie cmentarza

można pleść to i owo

do martwego...

Haiku klasyczne, haiku nowoczesne i haiku senryu - rozróżnienie                          

 Mucha siedzi

na tyłku człowieka

- też się opala

Haiku klasyczne, haiku nowoczesne i haiku senryu - rozróżnienie

W podróży podmiejskiej

nieznajomy omawia

swój kolor moczu...

( Francine Porad)

Haiku klasyczne, haiku nowoczesne i haiku senryu - rozróżnienie

Zimowe słońce

- pedały rowerzysty

 napędzają  wiatr...

Haiku klasyczne, haiku nowoczesne i haiku senryu - rozróżnienie

Haiku senryu są często anonimowe, szczególnie te zbyt rubaszne a czasem wulgarne.

Moim zdaniem haiku George Swede(te powyżej w tłumaczeniu Czesława Miłosza), to typowe haiku senryu, choć opisywane są w literaturze oraz wszem i wobec jako haiku nowoczesne.

Pani Enka
O mnie Pani Enka

Nowości od blogera

Komentarze

Inne tematy w dziale Kultura